АДАМНЫҢ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰҚЫҚТАР МЕН БОСТАНДЫҚТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ КЕПІЛДІКТЕРІ (50-53)

50 Национальная ассоциация ученых (НАУ) # 54, 20 20
10. Органы управления хозяйственн ыми
обществами. Правовой аспект: Монография /
Могилевский С.Д. - М.: Дело, 2001. - 360 c.
11. Правовое регулирован ие оценочной
деятельности. Дис. … канд. юрид. наук: 12.00.03 /
Залавская О.М. - Самара, 2005. - 251 c.
12. Фатхутдинов Р.С. Уступка доли в
уставном к апитале ООО: теория и практика:
Монография. – М.: Волтерс Клувер, 2014. – 184 с.

ГАРАНТИИ ОСУЩЕСТВЛЕН ИЯ И З АЩИТЫ ОСНОВНЫХ ПРАВ И СВОБОД
ЧЕЛОВЕКА И ГРАЖДАНИН А

Дусанбекова Молдир Аширбековна
магистр права ., кафедры
«Национальное и международное право»,
Университет «Туран -Астана»,
г. Нур -Султан, Республика Казахстан.
«Национальное и международное право»,
Унив ерситет «Туран -Астана»,
г. Нур -Султан, Рес публика Казахстан.
Карипова Асель Исенкельдывна
к.ю.н., доцент кафедры

АДАМНЫҢ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰҚЫҚТАР МЕН БОСТАНДЫҚТАРДЫ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ КЕПІЛДІКТ ЕРІ

Dusanbekova Moldir Ashirbekovna
«Turan -Asta na» University,
Nur -Sultan, Kazakhstan
«National and international low» department
Karipova Assel Yesenkeldyevna.
«Turan -Astana» University ,
Nur -Sultan, Kazakhstan
«National and international low» department
DOI: 10.31618/nas.2413 -5291.2020.2.54.194
Аңдатпа
Осы зерттеулердің мазмұнынан туындайт ыны - адам құқықтары өзекті тақырып болып табылады .
Оның өзектілігі осы тақырып туралы көп айтылып және көп жазылуында емес. Ең бастысы Қазақстанда
адам құқықтарын ілгерілету және қорғау таңдаулы әлемдік тәжірибені есепке алмай жүзеге асырылуы
мүмкін емес. Олар мемлекеттік және мемлекетаралы қ басқару объектісі ретінде халықаралық қорғалуға
мұқтаж және барлық әлемдік қоғамдастықтың күш -жігерімен ғана тиімді қорғалуы мүмкін. Оларды
қорғаудың ұлттық институттарының болуымен қатар, сондай -ақ адам құқықтарын қор ғаудың
халықаралық құралдарының және институттарының, сондай -ақ адам құқықтары туралы көптеген арнайы
декларациялардың, пактіле рдің. Хартиялардың, конвенциялардың болуы осыны көрсетеді.
Аннотация
Соблюдение и защита прав человека в Казахстане не могут осу ществляться без учета мировой
практ ики. Они нуждаются в международной защите как объект государственного и межгосударственного
управления и могут эффективно защищаться только усилиями всего мирового сообщества, наряду с
наличием национальных институтов защ иты прав человека, а также междунар одных средств и институтов,
многочисленных специальных деклараций, пактов о правах человека .
Abstract
The Observance and protection of human rights in Kazakhstan cannot be carried out without taking into
account world pr actice. They need international pr otection as an object of state and interstate governance and can
be effectively protected o nly by the efforts of the entire world community, along with the presence of national
institutions for the protection of human righ ts, as well as international means and institutions, numerous special
declarations and covenants on human rights.
Түйінді сөз дер : Конституция , кепілдік , Омбудсма , рухани -адамгершілік , Конвенция , Халықаралық
пакт .

Кепілдіктер деп мемлекет құрған
материалд ық , әлеуметтік - адамгершілік , саяси ,
құқықтық және ұйымдастыру жағдайлары , ол
пайдаланатын , жеке тұлғаға нақты құқықтар мен
бо стандықтарды пайдалану үшін және оған
жүктелген міндеттерді мүлтіксіз орындауға
арналған құралдар түсіндіріледі .
Жағдайлар – негі згі құқықтар , бостандықтар
мен міндеттер жүзеге асырылатын саяси -құқықтық
режим .

Национальная ассоциация ученых (НАУ) # 54, 2020 51
Құралдар – жеке тұлғаға негізгі құқықтармен
және бостандықтарды пайдалану үшін және өз
міндеттерін орындау үшін нақты мүмкіндіктерді
қамтамасыз ететін тетік және материалдық көзде р.
Ең жоғары заңды күші бар жеке тұлғаның
негізгі құқықтары , бостандықтары мен
міндеттерінің жалпы кепілі 1995 жылғы Қаза қстан
Республикасының Конституциясын мүлтіксіз
сақтауға , ажыратылмайтын табиғи құқыққа және
халықаралық құқықтың жалпыға бірдей
қабылданған қағидаттары мен нормаларына
негізделген мемлекеттік құрылыстың өзі болып
табылатыны белгілі . Осы ең жоғары кепілдікт і
Конституция адам мен азаматтың белгілі бір
құқықтарына , бостандықтары мен міндеттеріне
және оларды қамтамасыз ету бойынша мемлек еттің
міндеттеріне айналдырады .
Материалдық кепілдіктер – тиісті
экономикалық алғышарттар:
мемлекетте әрбір адам мен азамат ү шін
құқықтардың, бостандықтар мен міндеттердің
экономикалық қамтамасыз етілуінің қажетті
стандартының болуы;
әлеуме ттік -экономика лық кеңістіктің бірлігі,
тауарлардың, қызметтердің, ақша қаражатының
еркін қозғалысы, сондай -ақ экономикалық қызмет
еркіндігі;
меншіктің барлық түрлерін тану және тең
қорғау және әркімнің ақылға сыйымды
материалдық және рухани қажеттіліктері н
қанағаттанды руға арналған олардың базасына
негізделген шаруашылық жүргізу жүйесі;
жеке тұлға мен мемлекет арасындағы
әлеуметтік ынтымақтас тық, кәсіпкерлік қызметте
бәсекелестікті қорғау және т.б.
Әлеуметтік -адамгершілік кепілдіктер –
идеологияны монопол ияландыруға, д іни және
нәсілдік дүрдараздыққа тыйым салу ;
демократиялық қоғамдық пікір; қажетті білім
деңгейі (білімнің жалпыға бірдей қолже тімділігі
және ақысыз болуы); ақпаратқа қолжетімділік және
т.б. Мемлекет әр қайсысына лайықты тұрмыс
жағдайын қамтам асыз ету үшін өзіне міндеттер
алады .
Саяси кепілдіктер – әрбір адамның және
азаматтың мемлекет пен қоғамның істерін
басқаруға мүмкіндігі бол атындай етіп іс -қимыл
жасайтын мемлекеттік органдар мен қоғамдық -
саяси ұйымдар.
Құқықтық кепілдіктер – жеке тұлғаның
құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін
құқық нормаларымен бекіту және оларды
мемлекеттің барлық құқық қорғау қызметімен және
барлық әле мдік қоғамдастықпен қамтамасыз етілуі,
сақталуы және қорғалуы.
Сонымен, жеке тұлғаның мемлекет ресми
таныған құқықтары мен бостан дықтарын сақтау –
мемлекеттің міндеті. Бұл үшін мемлекет тиісті
кепілдіктерді дамытады және жасайды және
оларды жүзеге асыру ( іске асыру) тетіктерін
бекітеді. Біріншіден, бұл оның негізгі ережелерін
дамытуға бағытталған Конституцияға с әйкес
қабылданатын но рмативтік құқықтық актілер.
Екіншіден, бұл сот және құқық қорғау органдары
жүйесін құру . Үшіншіден, бұл олардың қызметінің
мақ саты жеке тұлғаның құқықтары мен
бостандықтарын қамтамасыз ету және сақтау
болып табылатын арнайы органдар ме н мекемелер
құру .
Қа зақстан Республикасы Конституциясының
74 -бабында оған сәйкес емес деп танылған заңдар
және халықаралық шарттарға қол қойылуы, не
тиісінше ратификациялануы және қолданысқа
енгізілуі мүмкін емес. Конституциялық емес деп
танылған оның іші нде адам мен азаматты ң
Конституциямен бекітілген құқықтары мен
бостандықтарына қысым көрсететін заңдар және
өзге де нормативтік құқықтық актілердің күші
жойылады және қолдануға жатпайды. Осылайша,
осы норма жеке тұлғаның құқықтары мен
бостандықтарының бұлж ымайтындығына кепілді к
береді. Ол заң билігі органдарына ана не мына
құқықтар мен бостандықтардың күшін жою, қайта
қарау немесе кепілдік деңгейін к ез келген
төмендету Конституциялық Кеңеске жүгінуді
қажет ететінін әрдайым еске салып отырады.
Конституцияда адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарын шектеуге тек қана
заңдармен және конституциялық құрылысты
қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқық тары мен
бостандығын, халықтың денсаулығы мен
адамгершілігін сақтау үшін қажетті мөлшерде ғана
мүмкіндік бері леді . Бұл ретте, мына ны есте ұстау
керек, шектеу құқықтар мен бостандықтарды жою
немесе төмендетумен бірдей емес және ол
Конституцияда қатаң бекіті лген қажетті мөлшерде
ғана жүзеге асырылады.
Жеке тұлғаның негізгі құқықтарының,
бостандықтары мен міндеттерінің заңмен
кепілденд іруінің нақтылығы олардың мазмұнын,
сондай -ақ олардың жолдары мен қамтамасыз ету
құралдарын айқындап беруге арналған ағымдағы
заңнама құралдарымен қамтамасыз етіледі.
Сонымен қатар, осы құқықтардың, бостандықтар
мен міндеттерд ің заңмен бекітілуі ғана емес жеке
тұлғаның өзінің тікелей құқықты іске асыру
қызметі де және мемлекеттің құқық қолдану
қызметі де маңызды. Соңғысы барлық т ұлғалардың
оларды мәжбүрлеп орындату және оларды іске
асыру жолындағы кедергілерді жою мүмкіндігін
қамтиды.
Адам мен азаматтың не гізгі құқықтарына,
бостандықтары мен міндеттеріне кепілдік берудің
көмегімен оларды қамтамасыз ету жүзеге
асырылады, яғни, ола рды жүзеге асыру үшін
жағдайлар жасау. Жеке тұлғаның негізгі құқықтары
мен бостандықтарын қамтамасыз ету мемлекеттік
қызметтің үш элементін (бағытын) қамтиды:
құқықтар мен бостандықтарды іске асыру үшін
жағдайлар жасау – олардың жалпыға бірдей
кепілдіктер інің қалыптасуына оң ықпалын тигізу
жолымен;
құқықтар мен бостандықтарды қорғау –
олардың бұзылуыны ң алдын алу жолымен (яғни
құқы ққа қарсы іс -қимылдарға жол бермеу);

52 Национальная ассоциация ученых (НАУ) # 54, 20 20
құқықтар мен бостандықтарды қорғау –
бұзылған құқықтық мәртебені қалпына келтіру,
құқық б ұзушыларды заңды жауапқа тарту арқылы.
Конституцияның «Адам және азамат» ІІ
бөлімінде жеке адамның негізгі құқықтарына,
бостандық тары мен міндеттеріне қатысты ережелер
қамтылған.
Қазақстан Республикасында Конституцияға
сәйкес адамның құқықтары мен бостан дықтары
танылады және кепілдік беріледі[1.25 б.].
Конституцияның 12 -бабы 2 -тармағына с әйкес
адамның құқықтары мен бостандықтары ә ркімге
тумысынан тиесілі, абсолютті және ажырамас болып
танылады, заңдардың және өзге де нормативтік
құқықтық актілердің мазмұ ны мен қолданылуын
айқындайды. Бұл ретте әркімнің оны құқық
субъектісі екендігін тану қ ұқығы бар және өзінің
құқықтары мен бостанд ықтарын заңға қайшы
келмейтін барлық жолдармен қорғауға құқылы.
Қазақстанда сот билігі азаматтар мен ұйымдардың
құқықтарын, бо стандықтарын және заңды
мүдделерін қорғауға, Конституцияның, өзге де
нормативтік құқықт ық актілердің, Республиканың
халықаралық ша рттарын орындауды қамтамасыз
етуге арналған. Осылайша, Конституцияға сәйкес сот
әділдігі органдарына жүгіну негізді түрде адам
құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың басты
құралы ретінде қарастырылады, ал Конституцияда
осындай қорғау мақсатында жеке тұлғал ар және
заңды тұлғалар жүгінуі мүмкін соттан тыс
құралдарды және үдерістерді қолданудың қандай да
бір айқын ескертуі қамтылмағ ан.
Адам құқықтарын сотпен қо рғаудың маңызды
кепілі ешкім де ол заң бойынша соттылыққа
жатқызылған сол сотта және сол судьямен он ың
ісін қарау құқығынан айырылуы мүмкін емес деген
конституциялық қағидат болып табылады.
Мемлекеттің құқықтар мен бостандықт ардың
қорғалуын қамтамасыз ету міндетімен қатар
адамның өзінің де заңда тыйым салынбаған барлық
жолдармен өз құқықтары мен бостанд ықтарын өзі
қорғау құқығы бар. Өзін өзі қорғау жолдары сан
алуан: лауазымды тұлғалардың әрекеттеріне
шағымдану, бұқаралық ақпа рат құралдарына
өтініш жасау, құқық қорғау ұйымдарын және
қоғамдық бірлестіктерді (кәсіподақтар және т.б.)
пайдалану.
Ұйымдастыру кепілдіктері қызметінің
мақсаты жеке тұлғаның құқықтары мен
бостандықтарын қамтамасыз ету және қорғау
болып табылатын органда р мен лауазымды
тұлғалар жүйес інің болуынан көрінеді[2.87 б.].
Қазақстан Республикасының Президенті
құқықтар мен бостандықтардың кепілі болып
табылады. Құқықтар мен бостандықтарды
қамтамасыз ету бойынша шараларды жүзеге асыру
Қазақстан Республикасы Үкімет і өкілдіктерінің
бірінің қатар ына кіреді. Бұл жеке тұлғаның
құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге
мемлекеттің барлық тетіг і, мемлекеттік биліктің
барлық органдары қатысатынын білдіреді.
Дәстүрлі құқық қорғау, заңды мекемелермен
(институттармен) қат ар, мемлекеттік органдар мен
лауазымды тұлғалардың қызметінде құқықтар мен
бостандықтардың сақталуына бақылауды жүзеге
асыруға арн алған жаңа институттар құрылуда.
Омбудсман институты немесе Адам құқықтары
жөніндегі уәкіл институты солардың қатарына
жатады.
Адвокаттардың Халықаралық Палатасының
(1974 ж.) анықтамасына сүйенетін болсақ:
Омбудсман – бұл конституцияда көзделген және
заңна малармен немесе парламент құрған,
парламентке есепті (немесе бақылауындағы)
тәуелсіз лауазымды тұлға басқаратын қызмет.
Омбудс ман зардап шекк ен тұлғалардың
мемлекеттік органдардың, лауазымды
тұлғалардың, мемлекеттік қызметшілердің
шешіміне немесе әрекетіне (әрекетсіздігіне)
шағымдарын қарайды. Ол тергеу жүргізуге, түзету
іс-қимылын ұсынуға және баяндамалар ұсынуға
уәкілетті[3].
Омбудсман қызмет і алғаш рет 1809 жылғы
Конституцияны қабылдауға байланысты Швецияда
құрылды. Алайда «оmbudsman» терминінің өзі
бұда н бұрынғы жылдары пайда болды және «басқа
адамдардың өкілі» немесе «уәкіл» дегенді білдірді.
Швецияның 1809 жылғы Конституция сына
сәйкес әді лет Омбудсманын Парламент тағайындады
және соттарды және әкімшілік органдарды
қадағалауға ; қызметтік міндеттерін ат қару кезінде
заңсыз актілер жасаған немесе өз міндеттерін
тиісінше жолдармен атқармаған адамдарға қарсы іс
қозғауға уәкілетті болды . Осы Конс титу цияда
әубаста Омбудсманның Парл аментке есептілігі және
Парламентке жыл сайын баяндама ұсынуы туралы
ереже бекі тілді. 1941 жылға дейін Омбудсманды
Парламент жыл сайын сайлап отырды. 1941 жылдан
бастап ол төрт жылға сайланатын болды. Омбу дсман
мемлекетт ік билік органдарының заңдары мен
өкімдерінің , іргелі құқықтар мен жеке қауіпсіздікті
қамтамасыз етудің сақталуын б ақылауға тиісті
азаматтық құқықтардың кепілі болды. Омбудсманның
зардап шеккен адамдардан шағым түскеннен кейін
мемлекеттік ор гандарға инспек ция жүргізе алатын,
заңнамаларға өзгерістер мен толықтырулар туралы
ұсыныстар әзірлеу , мемлекеттік қызметшілерге
қатысты қылмыстық қудалауды қозғау мүмкіндігі
болды . Омбудсманның әлеуметтік және саяси жағдайы
Швецияда жоғары болды, оның жала қысы Жоғары
сот судьясының лауазымдық еңбекақысына
теңестірілді . Жеке және заңды тұлғалар Омбудсманға
жазбаша шағымданды . Бұдан ба сқа мемлекеттік және
муниципалды органдарды, соттарды, түрмелерді,
полиция органдарын, ақыл -есі кемдерге арналған
клиникаларды инспекциялау кезінде Омбудсманға
ауызша шағымдануға болатын[3. 54 б.] .
Әділет Омбудсманымен қатар әскери
Омбудсман, монополияға қарсы Омбудсман,
жыныстардың теңдігін қамтамасыз ету жөніндегі
Омбудсман құрылды. Олардың міндеті –
қақтығысушы екі жақты тату ластыру (медиация), әр
түрлі ұстанымдардың келісіміне қол жеткізуге
көмектесу . 1986 жылы этникалық кемсітушілікпен
күрес мәселелер і жөніндегі Омбудсман құрылды .

Национальная ассоциация ученых (НАУ) # 54, 2020 53
Швецияның 1974 жылғы Конституциясына
сәйкес мемлекеттік биліктің ең жоғарғы органы
ретінде Рикс даг азаматтық және әскери
әкімшіліктің, жергілікті басқару органдары мен
соттардың қызметінің заңдылығын тексеру міндеті
қойылатын Омбудсмандарды сайлайды.
Омбудсман институты дамуының шырқау
шыңы XX ғ. 50 -70 -шы ж.ж. – Адам құқықтары
туралы Халықаралық Би лльдің қабылдану және
бекітілу кезеңіне тұспа -тұс келетіні белгілі (Адам
құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы 1948
ж., Азаматт ық және саяси құқықтар туралы
халықаралық пакт 1966 ж., Экономикалық,
әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы
хал ықаралық пакт 1966 ж.) . Осы институт
басқарудың әр алуан түрлері – конституциялық
монархиялар, президенттік және парламенттік
республикалар қабы лданған мемлекеттерде
қоғамдық танылды және әр алуан құқық топтарына
жататын мемлекеттерде табысты жұмыс істеуде
(англосаксон и континенталды құқықтар):
Финляндия (1920 ж.), Норвегия (1952 ж.), Дания
(1953 ж.) ; Батыс Германия (1957 ж.); Ұлыбритания
(1967 ж .), Канада (1967 ж.), АҚШ (1969 ж.)[3.87 б.].
Осы мақаланың мазмұнынан туындайтыны -
адам құқықтары өзекті тақы рып болып табы лады.
Оның өзектілігі осы тақырып туралы көп айтылып
және көп жазылуында емес. Ең бастысы
Қазақстанда адам құқықтарын ілгерілету ж әне
қорғау таңдаулы әлемдік тәжірибені есепке алмай
жүзеге асырылуы мүмкін емес. Олар мемлекеттік
және мемлекета ралық басқару объектісі ретінде
халықаралық қорғалуға мұқтаж және барлық
әлемдік қоғамдастықтың күш -жігерімен ғана тиімді
қорғалуы мүмкін. Олард ы қорғаудың ұлттық
институттарының болуымен қатар, сондай -ақ адам
құқықтарын қорғаудың халықаралық
құралдарының және институтт арының, сондай -ақ
адам құқықтары туралы көптеген арнайы
декларациялардың, пактілердің. Хартиялардың,
конвенциялардың болуы осыны к өрсетеді .

Қолданылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республиксының
Конституциясы, 30 тамыз 1995ж.
2. Мукамбаева Ж.А. Жеке деңгейдегі құ қық
түсінігі // Ғылыми еңбектер «Әділет». – 2000.
3. Адам құқықтарының жалпы теориясы.
Авторлық ұжымның жетекшісі және жауапты
редак тор заң ғылымының докторы Е.А. Лукашева.
– М.: «НОРМА» баспасы. - 1996.

ЭКОЛОГИЗАЦИЯ РОССИЙС КОГО ЗАКОНОДАТЕ ЛЬСТВА О НАЛОГАХ И СБОРАХ

Коловайло Светлана Александровна
кандидат экономических наук
доцент кафедры административного и финансового права
Крымск ого филиала ФГБОУ ВО
«Российский государственный университет правосудия»,
г. Симферополь

GREENING OF RUSSIAN LEGISLATION ON TAXE S AND FEES

Kolovailo Svetlana
candidate of Sciences, assistant professor
of the Crimean branch of the Federal State Budget -Fu nded Educational
Institution of Higher Education «The Russian State University of Justice» ,
Simferopol
DOI: 10.31618/nas.2413 -5291.2020.2.54.197
Аннотация
Существующие эко лого -экономические проблемы предопределяют необходимость анализа и
разработки предложений по совершенствованию инструментов, позволяющих с одной стороны
стимулировать рациональное природопользование, с другой - снизи ть налоговую нагрузку на субъектов
хозяй ствования, что будет способствовать их заинтересованности во внедрении ресурсосберегающих
технологий. В работе обосновывается необходимость преобразования налоговой системы, которые
позволят обеспечить сбалансированн ое эколого -экономическое развитие.
Abstract
The existing environmental and economic problems determine the need to analyze and develop proposals for
improving tools that allow, on the one hand, to stimulate rational use of natural resources, on the other - to reduce
the tax burden on business en tities, which will contribute to their interest in the introduction of resource -saving
technologies. The paper substantiates the need to transform the tax system, which will ensure a balanced
environmental and economic development.
Ключевые слова: экологич еский налог, налоговые льготы, налогообложение, охрана окружающей
природной среды, утилизационный сбор.
Keywords: environment al tax, tax benefits, taxation, environmental protection, recycling fee.

Право на благоприятную окружающую среду,
достоверную инфо рмацию о ее состоянии и на
возмещение ущерба, причиненного его здоровью
или имуществу экологическим правонарушением,